پرسش :

روش تحقیق چگونه است؟

پاسخ :
تعریف تحقیق:در لغت به معناى پیدا کردن، درست کردن، راست گردانیدن و یافتن حقیقت.
در اصطلاح علمى عبارتست از یک عمل منظم که در نتیجه آن،پاسخ هایى براى سؤال هاى مورد نظر، مطرح شده و در موضوع تحقیق به دست مى آید.
مراحل تحقیق: براى هر تحقیق مى توان سه مرحله کلى ترسیم کرد: ۱. طرح تحقیق، ۲. متن تحقیق، ۳. نگارش تحقیق،
۱. طرح تحقیق:
محقق قبل از شروع تحقیق باید طرحى در زمینه تحقیق ارائه کند. طرح تحقیق عبارتست از یک نقشه، برنامه، خط مشى یا با مجموعه اى از جست و جوهایى که محقق را قادر سازد تا به شکل مورد مطالعه پاسخ گوید.
در طرح تحقیق موارد ذیل تبیین مى گردد:
۱- ۱. موضوع تحقیق نخستین گام در هر تحقیق، انتخاب موضوع است. محقق باید بداند به دنبال دستیابى به چه مسئله اى و رسیدن به چه اهداف و مقاصدى است؟ چه مشکلى را مى خواهد حل کند؟ به رد یا اثبات چه نظرى مى خواهد بپردازد؟ موضوع تحقیق باید ملموس و محدود و مرزهاى آن کاملا شناخته شده باشد تا محقق بداند خود را در چه چارچوبى محصور کرده و اتلاف عمر براى ایشان پدید نیاید، تحقیق داراى منابع قابل دسترس باشد خواه در محیط تحقیق و خواه در کتابخانه عمومى، موضوع تحقیق براى محقق مورد علاقه و رغبت باشد تا در او جدیت و اصرارى پدید آورد که حتما آن را به پایان برساند.
۱- ۲. ضرورت تحقیق بعد از تبیین موضوع تحقیق لازم است ضرورت آن روشن شود زیرا موضوعاتى که مى توان درباره آنها تحقیق نمود فراوان هستند اما فرصت کم، امکانات محدود و عقل سلیم اجازه نمى دهد وقت خود را براى تحقیق در هر موضوعى مصرف کنیم. محقق باید بتواند دلایل و ضرورت هایى را براى انتخاب موضوع خود معین کند و خود را قانع سازد که سرمایه گذارى و وقت هایش بیهوده و به هدر رفته نیست. باید مطمئن باشد که در حدود امکان اولویت ها را مورد توجه قرار داده و به مسائل اساسى تر پرداخته است.
۱- ۳. پیشینه تحقیق هدف از سابقه موضوع تحقیق، چکیده اى است از مطالعه اکتشافى و عمیق از آن چه که درباره موضوع مورد تحقیق و موضوعاتى مشابه در کتاب ها و مقالات، تحقیقات و پایان نامه ها وجود دارد. در بررسى پیشینه، محقق ضمن معرفى کارهاى انجام گرفته، نوآورى هاى کار خود را نشان داده و نسبت تحقیق خود را با تحقیق هاى قبلى در معرض دید خوانندگان قرار مى دهد تا زمینه هاى لازم ارزیابى و مقایسه را براى آنان فراهم کند.
۱- ۴. سؤالات تحقیق سؤالات هر تحقیق نقش مؤثرى در تعیین مسیر تحقیق دارد. محقق بعد از بررسى پیشینه تحقیق، سؤالاتى را مطرح مى کند که در تحقیقات گذشته به آنها توجهى نشده و یا پاسخ قانع کننده به آنها داده نشده است.
معیارها و ویژگى هاى پرسش آغازین:
۱. روشن صریح و شفاف باشد.
۲. تک جنبه اى و پرهیز از چند پهلوى (چند سؤال نباشد) بقیه سؤال ها تحت عنوان سؤال فرعى مطرح شود.
۳. عملى بودن با توجه به زمان و امکانات موجود.
۴. عارى بودن از داورى هاى اخلاقى و سوگیرى هاى ایدئولوژیک.
۵. حتى المقدور کوتاه و اجتناب از توضیح واضحات و قیود توضیحى.
۱- ۵. پیش فرض هاى تحقیق محقق باید پیش از شروع تحقیق، پیش فرض هاى تحقیق خود را مشخص سازد. در هر تحقیقى پیش فرض هایى وجود دارد که محقق آنها را تلقى به قبول کرده و به عنوان اصلى موضوعه پذیرفته و تحقیق را بر پایه آنها قرار مى دهد. وقتى محقق پیش فرض هاى تحقیق را مشخص سازد مى داند که تحقیق را از کجا شروع کند و سؤالات تحقیق و گستره تحقیق را در چه حدى قرار دهد. در غیر این صورت باید براى اثبات و نظریات خود به اثبات پیش فرض ها نیز بپردازد که این کار امر تحقیق را بسیار طولانى و از توان محقق خارج مى کند و در نتیجه هر محققى براى اثبات کوچک ترین نظریه اى باید به اثبات مبنایى ترین و پایه ترین پیش فرض ها بپردازد، در حالى که چنین امر نزدیک به محال است.
۱- ۶. فرضیه تحقیق محقق پس از اینکه سؤالات تحقیق را مشخص کرد به پاسخ هاى احتمالى سؤالات تحقیق مى پردازد و با توجه به پیشینه تحقیق و مطالعات اکتشافى، فرضیه اى را به عنوان پاسخ به سؤالات تحقیق ارائه مى کند. این فرضیه در طول تحقیق بررسى مى شود و صحت و سقم آن سنجیده مى گردد.
ملاک هاى فرضیه خوب:
۱. روشن، معین و مشخص
۲. داشتن حدود مشخص
۳. قابلیت اندازه گیرى و ارزیابى داشتن
۴. قابل فهم بودن (تعریف مناسب و خوب)
۵. متناسب با تئورى ها و نظریه هاى موجود
۶. مرتبط بودن با عنوان تحقیق
۱- ۷. روش تحقیق کلیه وسایل و مراجع جمع آورى سیستماتیک اطلاعات و نحوه تجزیه و تحلیل منطقى آنها را براى نیل به یک هدف معین، روش علمى تحقیق گویم. وقتى پرسش آغازین، اهداف، سؤال ها و معلوم گشت نوبت بدان مى رسد که محقق روش تحقیق خود را به شکل روشن و شفاف بیان کند و به گونه اى طرح کند که دیگران نیز از انتخاب او حمایت کنند.
تحقیق ها ممکن است کتاب خانه اى، میدانى، تجربه اى، علمى و باشد. و با توجه به موارد یاد شده محقق مى بایست چرایى انتخاب روش خود را به دیگران نشان دهد.
۲. متن تحقیق
آن چه تا کنون بیان شده و حاکى از طراحى عملیاتى تحقیق است، طرح تحقیق نامیده مى شود و پس از اینکه محقق چنین طرحى را تنظیم کرد و آن را براى نظر خواهى به استاد یا مرکز تحقیقاتى مورد نظر ارائه داد و به تصویب رسید، بر اساس طرح تصویب شده به متن تحقیق مى پردازد، در متن تحقیق محقق مراحل زیر را طى مى کند:
۲- ۱ . تجزیه و تحلیل و طبقه بندى محتوا محقق قبل از شروع تفصیلى به کار تحقیق، باید در حد امکان ذهن خود را از آشفتگى خارج سازد و به آن نظم و ترتیب منطقى دهد، تا سؤالات فراوان و نظریات متضاد ذهن او را مغشوش نسازد لذا باید قبل از هر کارى کلیات آن چه در ذهن خود درباره مباحث تحقیق دارد، بنویسد و با تجزیه و تحلیل آن مسائل به یک جمع بندى درباره مباحث تحقیق برسد. ارتباط مباحث را با یکدیگر روشن سازد و یک دورنماى روشن از محتواى تحقیق براى خود ترسیم سازد.
۲- ۲ . تقسیم بندى عناوین و سرفصل ها در هر تحقیق علمى، موضوع کلى تحقیق به موضوعات جزئى ترى تقسیم مى شود که محقق باید جداگانه هر یک را مورد بررسى قرار دهد. براى هر کدام عنوان خاص و فصلى ویژه اختصاص مى دهد. اگر در تقسیم بندى عناوین جزئى موضوع تحقیق، انقسام منطقى عناوین به دقت لحاظ شود، محقق با خیال آسوده در هر بخش به مباحث مربوط مى پردازد و از تداخل مباحث جلوگیرى مى کند.
۲- ۳ . پاسخ به سؤالات اصلى و فرعى محقق در طرح تحقیق به اجمال و با دیدگاه کلى سؤالاتى را با توجه به پیشینه تحقیق مطرح کرده است و اینک باید به این سؤالات به تفصیل پاسخ دهد و در واقع کار اصلى محقق یافتن پاسخ هاى مناسب براى سؤالات مطرح شده در تحقیق است که سیر اصلى تحقیق را مشخص مى سازد.
۲- ۴ . نقد و بررسى تئورى هاى پیشین مطالعه ستون مختلف مربوط به موضوع تحقیق، بهترین راه آگاهى یافتن از نظریات اندیشمندان است. این نظریات هم مى تواند پاسخ و یا زمینه یافتن پاسخ براى سؤالات محقق باشد و هم مى تواند در ذهن خلاق محقق سؤالات دیگرى را ایجاد کند و یا بر کیفیت و عمق سؤال ها بیفزاید. آشنایى وسیع و عمیق با افکار و آثار قدیم و جدید به محقق کمک مى کند که افق اندیشه را بگستراند، چنین معرفتى استعداد دید انتقادى را در محقق پرورش مى دهد و چیزهایى را مى بیند که دیگران نمى بینند و لذا پرسش هایى را طرح مى کند که از مخیله دیگران نمى گذرد.
اما در مطالعه متون اصول را رعایت کرد تا بهتر و وسیع تر بتوان در جهت برداشت نظریات و سؤالات و پاسخ هاى مطرح شده در کتب، مقالات، مجلات تخصصى، کتابخانه هاى الکترونیک و شبکه اینترنت استفاده لازم را نمود، و براى اینکه سنجیده عمل نماییم باید از انتخاب سنجش هاى مرتبط با موضوع، چکیده نویسى و خلاصه کردن به صورت گزاره هاى صریح و مرتبط، جداول و نمودارها در خلاصه نویسى، مقایسه نتایج به دست آمده استفاده نماییم.
۲- ۵ . ارائه تئورى در این مرحله محقق با توجه به نقد و بررسى تئورى هاى پیشین در زمینه موضوع تحقیق، تئورى خود را مطرح مى سازد، تئورى مطرح شده مى تواند مؤید و مکمل فرضیه تحقیق باشد و مى تواند به نفى و رد فرضیه تحقیق منجر شود. مهم این است که پس از بررسى هاى فراوان و نقد نظریات بسیار و طرح سؤالات
مختلف به این تئورى رسیده است و آن را به عنوان نتیجه تحقیق خویش عرضه مى کند.
۲- ۶ . ادله متقن براى اثبات تئورى تنها بیان تئورى تحقیق کافى نیست محقق باید بتواند ادله قانع کننده اى حداقل از نظر خودش براى اثبات و یا تقویت تئورى خویش بیان کند. در غیر این صورت تئورى او تفاوت چندانى با فرضیه مطرح شده در طرح تحقیق نخواهد داشت و از حد یک ادعا فراتر نخواهد رفت.
۲- ۷ . نتایج تحقیق پس از ارائه تئورى و ادله کافى، کار اصلى تحقیق به پایان مى رسد و محقق یافته هاى اصلى خود و نتایج تحقیق را مشخص مى سازد. یعنى بدون بیان مقدمات و استدلال ها، آن چه را که دستاورد او از تحقیق است به ترتیب بیان مى کند.
۲- ۸. خلاصه تحقیق بهتر است محقق چکیده اى از تحقیق خود را به صورت جداگانه ذکر کند و مهم ترین مباحث و دلایل تحقیق را بیاورد.
۲- ۹ . پیشنهاد تحقیق محقق در مراحل مختلف تحقیق به مسائل زیادى برخورد کرده است که از محدوده تحقیق او خارج مى باشد، لذا بهتر است مواردى که مناسب مى بیند به عنوان موضوع تحقیق پیشنهاد دهد.
۳. شیوه نگارش تحقیق
بعد از انجام تحقیق و روشن شدن نتیجه آن، نوبت به نگارش تحقیق مى رسد، در این مرحله محقق مى خواهد گزارش دقیقى از سیر تحقیقاتى خود را به خوانندگان ارائه دهد، طبیعى است که هر اندازه محقق بتواند در نگارش تحقیق دقت و نظم بیشترى به عمل آورد، در انتقال مفاهیم دقیق علمى و نتایج تحقیق توفیق بیشترى به دست مى آورد، و در این مرحله باید دو جنبه را رعایت کند: ۱. ساختار نگارش و رعایت نظم و ترتیب ۲. فهرست مطالب با رعایت ترتیب منطقى آن.
براى آگاهى بیشتر ر. ک:
۱. سید علیرضا فاخرى، راهنماى تحقیق، معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامى، قم: چاپ اول ۱۳۷۷.
۲. جعفر نکونام، روش تحقیق کتابخانه اى، انتشارات دانشگاه قم.
۳ . غلام رضا خاکى، روش تحقیق با رویکرد پایان نامه نویسى، تهران: مرکز تحقیقات علمى کشور.
۴ . حسین پاشا شریفى، روش تحقیق در علوم رفتارى، تهران: وزارت فرهنگ، ۱۳۶۶.
۵. فاضل حسامى، روش تحقیق، مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمینى (ره)، قم.
منبع : www.nooremonji.com